Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Ankara’nın tarihinde önemli bir yere sahip, Milli Mücadelenin en önemli safhası, Mustafa Kemal Atatürk’ün tarihe geçen; “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır, o satıh bütün vatandır” sözünü söylediği, Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği ve kazanıldığı topraklar HAYMANA’dır.

Haymana, hedefi TBMM’nin merkezi Ankara’ya ulaşmak olan Yunan ordusunun ilerleyişinin kırıldığı, durdurulduğu ve hezimete uğratıldığı son nokta, SON KALE’dir.

23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihleri arasında 22 gün 22 gece süren ve İstiklal Savaşının dönüm noktasını teşkil eden Sakarya Meydan Muharebesinin geçtiği toprakların büyük bir bölümü o yıllarda da, bugün de Haymana sınırları içindedir. Savaş sırasında Haymana’nın 84 köyü işgale uğramıştır. Yunan ordusunun ilerleyişi karşısında Haymana boşaltılmaya başlanmış, Askerlik Şubesi önce Karagedik köyüne, oradan da Nallıhan ilçesine geçici olarak nakledilmiştir. Savaşın en şiddetli geçtiği;

23-24 Ağustos Mangaldağı Muharebeleri,

25-27 Ağustos Gedikli Muharebeleri,

26-27 Ağustos Türbetepe ve Köseaptallı Muharebeleri,

27-30 Ağustos Harhor Muharebeleri,  

27 Ağustos-2 Eylül Güzelcekale Muharebeleri,  (İçlerinde Yarbay Esat Faik Bey ve 42. Alay Komutanı Binbaşı Hüseyin Avni Alpaslan’ın da olduğu 3.824’ü şehit olmak üzere 8.540 zayiat verdiğimiz muharebe)

30 Ağustos-3 Eylül Çaldağı Muharebeleri bugün de Haymana topraklarıdır.

Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Türk ordusuna: “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.” emrini Türbetepe Muharebeleri sırasında vermiştir. Üç gün geceli gündüzlü geçen Çaldağı Muharebeleri esnasında Türkiye Büyük Millet Meclisi, verilen direniş için orduya selam ve iyi dilek mesajı göndermiştir.

Zaferin Yıldönümünde Yapılan Çalışmalar

Haymana Belediyesi tarafından her yıl 12 Eylül gününü içine alan tarihlerde Haymana’nın Kurtuluşu Günü etkinlikleri yapılmakta, bu kapsamda Ankara Üniversitesi ile birlikte “Sakarya Savaşı ve Haymana” konulu sempozyumlar düzenlenmekte, kutlama yürüyüşleri, gösteri ve törenler tertiplenmektedir.

Bakanlar Kurulu Kararı ile 2015 yılında Haymana’nın Mangaldağı ve Çaldağı’nı içeren alanların Milli Park ilan edilmesi ile birlikte Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce bölgede yoğun bir çalışma yapılmış, bu çalışmalarda bugüne kadar tespit edilen siperler, şehit ve şehitlikler, yapılan müze ve tanıtım yerleri ile Haymana’nın İstiklal harbi içindeki önemi geç de olsa kavranmaya başlanmıştır.

8 Şubat 2015 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Parkı, Ankara’nın Haymana ve Polatlı ilçelerinde bulunan 138.500 dekarlık alanı ihtiva etmektedir. Milli Park, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 9.Bölge Müdürlüğü Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Milli Park Müdürlüğü sorumluluğundadır. Haymana Belediyesi  ve Müdürlükçe, muharebelerin geçtiği alanlarda sürdürülen çalışmalarla bölge, savaşın 100. yılı olan 2021’e hazırlanmaktadır.

Milli Park ilanından önce, Sakarya Meydan Muharebesi’nde Türk ordusunun bilinen zayiatı; 5.713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 8.629 kayıp olmak üzere 33.650’dir. Savaşın geçtiği bölgelerde son 2 yıl içerisinde jeoradarlarla 150.000 metrekarelik alan taranmış, sistematik arama çalışmalarıyla 115 şehitlik alanı tespit edilmiş, 2.666-3.397 arasında şehide ulaşılmış, şehit mezarları koruma altına alınmıştır.

Alanın halka daha iyi anlatılabilmesi için Sakarya Meydan Muharebeleri ve Haymana Ziyaretçi Merkezleri ile Kirazoğlu, Ahırlıkuyu ve Evliyafakı köylerinde 3 adet tanıtım birimi oluşturulmuştur. Bunların yanında Evliyafakı Köyü Mezarlığı içerisinde “Evliyafakı Şehitliği”, Eski Kışla Köyü içerisinde “Kışla Hastanesi Şehitliği” yapımı tamamlanmış, Haymana merkezde savaşta şehit düşen Binbaşı Hüseyin Avni Alparslan’ın mezarı tespit edilerek şehitlik yapımına başlanmıştır.